გასულ წელს, თბილისში ანტისამთავრობო საპროტესტო აქციების ჩახშობის დროს, საქართველოს ხელისუფლებამ გამოიყენა „კამიტი“, ქიმიური საბრძოლო ნივთიერება, რომელიც პირველი მსოფლიო ომის დროინდელია, BBC-ის მიერ შეგროვებული მონაცემების თანახმად.
„ისეთი შეგრძნება იყო, თითქოს [წყალი] იწვოდა“, – თქვა ერთ-ერთმა მომიტინგემ 2024 წლის ბოლოს საქართველოს დედაქალაქის ქუჩებში მისი და სხვების წინააღმდეგ გამოყენებული წყლის ჭავლის შესახებ. მან თქვა, რომ ეს შეგრძნება გარდაუვალი იყო, თუნდაც სახის დაბანით.
საქართველოს მიერ ევროკავშირში გაწევრიანების შესახებ მოლაპარაკებების შეჩერების გამო პროტესტის მონაწილეები ასევე უჩიოდნენ სხვა სიმპტომებს – ქოშინს, ხველას და ღებინებას – რომლებიც კვირების განმავლობაში გრძელდებოდა.
BBC-ი ესაუბრა ქიმიური იარაღის ექსპერტებს, საქართველოს სპეცრაზმის წყაროებს და ექიმებს და შეაგროვა მონაცემები, რომლებიც მიუთითებდა ბრომბენზილ ციანიდის გამოყენებაზე, რომელსაც ფრანგმა სამხედროებმა „კამიტი“ უწოდეს.
საქართველოს ხელისუფლებამ ჩვენი გამოძიების შედეგები „აბსურდული“ უწოდა და განაცხადა, რომ პოლიცია კანონიერად მოქმედებდა „კრიმინალების მიერ უკანონო ქმედებების“ საპასუხოდ.
კამიტი საფრანგეთის არმიამ პირველი მსოფლიო ომის დროს დასავლეთის ფრონტზე გერმანიის წინააღმდეგ გამოიყენა. მისი შემდგომი გამოყენების დოკუმენტური მტკიცებულებები მწირია; ითვლება, რომ ის თანდათანობით გაუქმდა 1930-იან წლებში მისი გრძელვადიანი ეფექტების შესახებ შეშფოთების გამო. მის ნაცვლად გამოიყენეს CS გაზი, რომელსაც ჩვეულებრივ „ცრემლსადენ გაზს“ უწოდებენ.
კონსტანტინე ჩახუნაშვილი იმყოფებოდა საპროტესტო აქციის მონაწილეთა შორის, რომელიც 2024 წლის 28 ნოემბერს დაიწყო, საპროტესტო აქციების პირველ კვირაში, რომელიც თბილისში, საქართველოს პარლამენტის შენობის წინ გაიმართა.
დემონსტრანტები აღშფოთდნენ მმართველი პარტიის, „ქართული ოცნების“ განცხადებით, რომ შეაჩერებდა ქვეყნის ევროკავშირში გაწევრიანებასთან დაკავშირებულ მოლაპარაკებებს. საქართველოს ევროპული ინტეგრაციისადმი ერთგულება კონსტიტუციით არის გათვალისწინებული.
BBC-ი ესაუბრა კიდევ ერთ ყოფილ მაღალჩინოსან პოლიციელს, რომელმაც დაადასტურა, რომ შერგელაშვილის ხელმძღვანელობით წყლის ქვემეხებში ჩადებული ნაერთი იგივე იყო, რაც 2024 წლის ნოემბერ-დეკემბერში საპროტესტო აქციების დასაშლელად გამოიყენებოდა.
როდესაც შერგელაშვილს ვკითხეთ, შეიძლებოდა თუ არა მის მიერ ტესტირებადი პროდუქტი ყოფილიყო ცრემლსადენი გაზი (CS), რომელიც იწვევს თვალის, კანის და სასუნთქი გზების დროებით გაღიზიანებას, მან უპასუხა, რომ სხვა ნივთიერება გაცილებით ძლიერი ჩანდა.
„მე ვერაფერს შევადარებ მაგალითს ან ვერაფერს“, – თქვა მან და დასძინა, რომ ის „ალბათ ათჯერ“ უფრო ძლიერია, ვიდრე ტრადიციული არეულობის კონტროლის საშუალებები.
„მაგალითად, თუ ეს ქიმიური ნივთიერება მიწაზე დაიღვრება, თქვენ ვერ შეძლებთ მასთან ახლოს დგომას მომდევნო ორი ან სამი დღის განმავლობაში, თუნდაც ტერიტორია წყლით ჩამოიბანოთ“.
შერგელაშვილმა არ იცის იმ ქიმიური ნივთიერების სახელი, რომლის გამოცდაც მას დაევალა.
თუმცა, BBC-მ მოახერხა სპეციალური დანიშნულების ძალების ინვენტარიზაციის სიის ასლის მოპოვება რომელიც 2019 წლის დეკემბრითაა დათარიღებული.
ჩვენ მასში ორი უსახელო ქიმიური ნივთიერება აღმოვაჩინეთ. ისინი უბრალოდ ჩამოთვლილი იყო, როგორც „ქიმიური სითხე UN1710“ და „ქიმიური ფხვნილი UN3439“, შერევის ინსტრუქციებთან ერთად.
ჩვენ გვინდოდა ამ ინვენტარიზაციის სიის ავთენტურობის გადამოწმება, ამიტომ ის ვაჩვენეთ კიდევ ერთ ყოფილ მაღალჩინოსან სპეცრაზმელს, რომელმაც დაადასტურა, რომ ის ნამდვილი ჩანდა. მან ორი უსახელო ქიმიური ნივთიერება, სავარაუდოდ, წყლის ქვემეხებში დამატებულ ქიმიურ ნივთიერებებად ამოიცნო.
ჩვენი შემდეგი ნაბიჯი იყო იმის დადგენა, თუ რა იყო ეს ქიმიკატები.
UN1710-ის იდენტიფიცირება ადვილი იყო, რადგან ის ტრიქლორეთილენს (TCE) ნიშნავს, გამხსნელს, რომელიც სხვა ქიმიურ ნაერთებს წყალში გახსნის საშუალებას აძლევს.
შემდეგ, ჩვენ უნდა დაგვედგენინა, თუ რომელი კონკრეტული ქიმიური ნივთიერება უწყობდა ხელს მის გახსნას.
UN3439-ის იდენტიფიცირება გაცილებით რთული აღმოჩნდა, რადგან ეს არის ზოგადი კოდი სამრეწველო ქიმიკატების ფართო სპექტრისთვის, რომელთაგან ყველა საშიშია.
ერთადერთი, რომლის დადგენაც შევძელით, იყო ბრომბენზილ ციანიდი, რომელიც ოდესმე გამოიყენებოდა არეულობების კონტროლისთვის. ასევე ცნობილი როგორც „კამიტი“, ის შეიმუშავა ანტანტამ (დიდი ბრიტანეთის, საფრანგეთისა და რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკური ალიანსი) პირველ მსოფლიო ომში გამოსაყენებლად.
ჩვენ ვთხოვეთ კრისტოფერ ჰოლსტიგს, ტოქსიკოლოგიისა და ქიმიური იარაღის წამყვან მსოფლიო ექსპერტს, შეეფასებინა, მიუთითებდა თუ არა ჩვენს მიერ შეგროვებული მტკიცებულებები, რომ კამიტი სავარაუდოდ გამოყენებული ნივთიერება იყო.
დოქტორ ჩახუნაშვილის კვლევის, მსხვერპლთა ჩვენებების, სპეციალური დანიშნულების რაზმების ინვენტარიზაციის სიისა და შერგელაშვილის მიერ ჩატარებული ტესტების ანგარიშის საფუძველზე, ექსპერტმა დაასკვნა, რომ ეს მართლაც ასე იყო.
„არსებული მონაცემების საფუძველზე <…> როგორც დაზარალებულების, ასევე სხვა მოწმეების მიერ მოხსენებული კლინიკური სიმპტომები შეესაბამება ბრომბენზილ ციანიდის ეფექტს.“
ექსპერტმა გამორიცხა შესაძლებლობა, რომ სიმპტომები შეიძლება გამოწვეული ყოფილიყო უფრო გავრცელებული არეულობის კონტროლის საშუალებებით, როგორიცაა ცრემლსადენი გაზი (CS), რომელიც გასულ წელს ასევე გამოიყენეს საქართველოს სპეცრაზმმა.
„სიმპტომების ხანგრძლივობა <…> არ შეესაბამება ტიპიური ბრბოს კონტროლის საშუალებების ეფექტს.“
„[ტერმინი „კრისტალები“ ისეთ ნივთიერებებს აღნიშნავს, როგორიცაა ცრემლსადენი გაზი“, – თქვა მან.
„მე არასდროს მინახავს კამიტი თანამედროვე საზოგადოებაში გამოყენებული. კამიტი ძლიერი გამაღიზიანებელია და მისი გამაღიზიანებელი ეფექტი დიდხანს გრძელდება.“
ექსპერტმა ივარაუდა, რომ ბრომბენზილ ციანიდი შესაძლოა გამოყენებულიყო, რადგან ის ძლიერი შემაკავებელი საშუალების ფუნქციას ასრულებს.
„ის დიდი ხნის განმავლობაში აკავებს ადამიანებს. ისინი ვერ შეძლებენ სიმპტომებისგან თავის დაღწევას დამოუკიდებლად. მათ საავადმყოფოში მოუწევთ წასვლა. მათ საპროტესტო აქციის ადგილის დატოვება მოუწევთ. თუ ამ ნივთიერების გამოყენება მართლაც განახლდა, ის მართლაც უკიდურესად საშიშია.“
კრამიტი პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ამერიკის პოლიციამ მცირე ხნით გამოიყენა, როგორც არეულობის კონტროლის საშუალება, მაგრამ უფრო უსაფრთხო ალტერნატივების, როგორიცაა ცრემლსადენი გაზი, გამოგონების შემდეგ, ის უარყვეს.
საერთაშორისო სამართალი პოლიციას უფლებას აძლევს გამოიყენოს ქიმიური აგენტები არეულობის დასაშლელად, როდესაც მათი გამოყენება პროპორციულია და ისინი მხოლოდ ხანმოკლე ეფექტს იწვევს.
BBC-ის მიერ გამოკითხული იარაღის ექსპერტების თქმით, ბრბოს დასაშლელად უფრო უსაფრთხო ტრადიციული საშუალებების ხელმისაწვდომობის გათვალისწინებით, მოძველებული და უფრო ძლიერი ნივთიერება შეიძლება კლასიფიცირდეს, როგორც ქიმიური იარაღი.
გამოძიების შედეგები შემაშფოთებელია, განაცხადა გაეროს წამების საკითხებში სპეციალურმა მომხსენებელმა ალის ედვარდსმა. ედვარდსმა ადრე მისწერა საქართველოს მთავრობას საპროტესტო აქციების დროს პოლიციის მიერ ძალადობისა და წამების შესახებ ბრალდებების შესახებ.
ის მიიჩნევს, რომ წყლის ქვემეხებში ქიმიკატების გამოყენების მკაცრი რეგულირების არარსებობა პრობლემაა, რომელიც უნდა გადაიჭრას: „ეს მაიძულებს [ეს პრაქტიკა] ექსპერიმენტულ იარაღად მივიჩნიო. მოსახლეობაზე ექსპერიმენტების ჩატარება კი მიუღებელია. ეს აბსოლუტურად არღვევს ადამიანის უფლებებს“.
ედვარდსმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საერთაშორისო სამართლის თანახმად, ნებისმიერი არეულობის კონტროლის ზომების შედეგები უნდა იყოს ხანმოკლე და აღწერილი სიმპტომები „სცილდება იმას, რაც შეიძლება დროებით და მისაღებად ჩაითვალოს“. „ამიტომ, ყველა ეს შემთხვევა უნდა იქნას გამოძიებული, მათ შორის წამების ან სხვა არასათანადო მოპყრობის კატეგორიაში“.
საქართველოს ხელისუფლებამ ჩვენი დასკვნები „სრულიად ზედაპირულად“ და „აბსურდულად“ შეაფასა.
მათ განაცხადეს, რომ სამართალდამცავი ორგანოები მოქმედებდნენ „კანონისა და კონსტიტუციის ფარგლებში“ „ძალადობრივი დამნაშავეების უკანონო ქმედებებზე“ რეაგირებისას.
თბილისში,რუსთაველის გამზირზე გამართული საპროტესტო აქციების მასშტაბები შემცირდა მას შემდეგ, რაც მთავრობამ ჯარიმები და პატიმრობის სასჯელები გაზარდა, მაგრამ ისინი კვლავ გრძელდება.
ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, მომიტინგეები თითქმის ყოველ საღამოს მოითხოვდნენ მთავრობის გადადგომას, რომელსაც ისინი არჩევნების გაყალბებაში, რუსეთის ინტერესების მხარდაჭერასა და სამოქალაქო საზოგადოების წინააღმდეგ სულ უფრო მკაცრი კანონების მიღებაში ადანაშაულებენ.
მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ უარყოფს ბრალდებებს, რომ მთავრობა ან მისი საპატიო თავმჯდომარე, ბიძინა ივანიშვილი, პრორუსულია ან რუსეთის ინტერესებთანაა დაკავშირებული.
პარტიის წარმომადგენელმა BBC-ს განუცხადა, რომ ბოლო ერთი წლის განმავლობაში საკანონმდებლო ცვლილებები „საზოგადოებრივი სიკეთის“ ინტერესებს ემსახურება.