ნონა ქობალიას ბლოგი ,,მთვარის მოზაიკა”
არავინ ლოცულობს ჩვენზე ისე გულმხურვალედ, როგორც მშობლები და არავისზე ვლოცულობთ ისე გულმხურვალედ, როგორც შვილებზე. მშობლებისა და შვილების სრულიად განსაკუთრებულ კავშირში დევს კაცთ უკვდავებისა და სიცოცხლის მარადიული წრებრუნვის საიდუმლო, დაწყებული ქორწინების საიდუმლოთი, ვიდრე სიკვდილის შემდგომ სიცოცხლის საიდუმლომდე და, თუ ამ კუთხით შევხედავთ, ლოცვა შვილისთვის, ეს არის ლოცვა საკუთარი უკვდავებისთვისაც.
სწორედ ეს საზრისი უდევს საფუძვლად ,,ოდუდია სამგარიოს” ( სათავისო ლოცვას), რომელსაც ოჯახის მამა, ბენკოჩი, ფანიაშ დუდი აღავლენდა ოდუდიაზე შესახელებულ სალოცავ ქვევრთან, ამასთან, რაც ამ ბლოგის კონტექსტში განსაკუთრებით საინტერესოა, ლოცვაში მამასთან ერთად მონაწილეობდა უფროსი ვაჟი და ლოცვა ისეთივე ძალით იყო მიმართული მასზე, როგორც სათავისოდ მლოცველ მამაზე – ამით მამა შვილს საკუთარ თავთან აიგივებდა და ამდენად ლოცულობდა თავისი სიცოცხლის გაგრძელებაზე შვილში.
ჩვენი დღევანდელი ბლოგის ძირითადი თემაა – ძველი მეგრელების ლოცვები შვილიერებისთვის და ახალშობილებისთვის, როგორც მშობლიური სიყვარულის, მოლოდინის, იმედების საკრალური სიტყვიერი და რიტუალური სამოსელი, საგზალი, რომელსაც მშობლები განუმზადებდნენ შვილს ჩასახვამდე, დაბადებამდე, ფეხის ადგმამდე და ფეხის ადგმისთანავე ატანენ ცხოვრების დიდ გზაზე.
ასეთი იყო ლოცვა- ვედრება შვილიერებისთვის, რომელსაც სამეგრელოში აღავლენდნენ მოსკე ( მოსქე) წაჩხურას, ესქედა ხორციელის, ალერტ–ხარჩილის, ილორის ხე–ღვთაებებისა და ხატების წინაშე, ამ ხატებსა და კერპებს , ხალხის რწმენით, ჰქონდათ შვილოსნობის უნარის მინიჭების ძალა, სწორედ ისინი მფარველობდნენ შვილზე მეოცნებე ადამიანებს.
მნიშვნელოვანია, რომ ყველა ეს სალოცავი აღმართულია წარმართული ხანის საკრალური ხეების ადგილზე, რაც პირდაპირ უკავშირდება სიცოცხლის ხის მეტაფორას. ჩვენს მიერ ხსენებული სალოცავებიდან მოსკე წაჩხურა განირჩეოდა იმით, რომ ის მოსკე იყო, მლოცველებისთვის ვაჟის ბოძების უნარის მქონე. ,,მოსქე” – ძის მომნიჭეს ნიშნავდა და მათთვის, ვისაც ეს განმარტება კითხვებს აღუძრავს, განვმარტავთ, რომ სკუა ძველად სახელდობრ ძეს ნიშნავდა და არა საზოგადოდ შვილს, რომელიც დღეს მიემართება ვაჟსაც და გოგონასაც, ეს აიხსნება იმით, რომ სიტყვა ,,სქილი” ( ,,სკილი”) დაკავშირებული იყო ვაჟურ თესლთან, კვერცხთან, რომელიც, თავის მხრივ, სიცოცხლის მარადისობის, დროსა და სივრცეში დაუსაზღვრებელი სამყაროს, ადამიანის უკვდავების სიმბოლოც იყო.
სხვათა შორის, ამას უკავშირდება ის ბევრისთვის გაუგებარი და არცოდნით გამოწვეული ქილიკის საგნად ქცეული ჩვეულება, როცა მეგრელი მამა ბოდიშს იხდის შვილების ( სქუალეფი-ს) ხსენებისას: ,,აქ ბოდიშ დო, ჩქიმ სქუალეფი” – ,,ბოდიში მომიხდია და, ჩემი შვილები”.
მამა აქ ბავშვებისთვის კი არ იხდის ბოდიშს, არამედ ს-ი-ტ-ყ-ვ-ა სქისთვის, სქილისთვის, რომელიც თესლს, კვერცხს ნიშნავს და უკავშირდება ტაბუირებულ სქესობრივ აქტს. აქვე მეგრულის არმცოდნეთათვის განვმარტავთ, რომ თუ ქართული შვილი – შობას უკავშირდება, მეგრული სქუა/ სქილი – სქუალუა/სქუალას, კვერცხით გამრავლებას.
გოგონასთან დაკავშირებული ტერმინები – ცირასქუა, ძღაბისქუა სქილის, ანუ მეგრულად შვილის, ძის წოდების განზოგადების პროცესის კვალდაკვალ, მხოლოდ მოგვიანებით გაჩნდა
აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, რომ ძველად, თითქმის მეოცე საუკუნემდე, მეგრელი კაცი, რომელსაც შეიძლება თუნდაც ცხრა გოგონა ჰყოლოდა, უფსკედ, დღევანდელი გაგებით,, უშვილოდ იხსენიებოდა, ხოლო თუ ცხრაში მხოლოდ ერთი იყო ვაჟი, იგი ამბობდა, რომ ერთი შვილი და რვა გოგო ჰყავდა – ,,ართ სქუა დო ბრუო ძღაბი.“ გოგონასთვის დიდი დიდი, შეიძლება ,,სქილა” ეწოდებინათ, სქი-ს , ფსკი-ს. ფსკეი-ს ანუ კვერცხიანის, ვაჟის კნინობითი სახელი.
ბუნებრივია, წარმართი, რომელიც თავისი სიცოცხლის, თავისი გენის, ასე ვთქვათ, ბანკად და გარანტად მამრული საწყისის მატარებელ პირმშოს თვლიდა, ბიჭს, ვაჟს გვარიშ მაღალარს – გვარის მატარებელს, დროში გვარის წამღებს , ხოლო გოგონას – გვარიშ მადინაფალს (გვარის დამკარგველს), შხვა გვარიშ მაღალარს – სხვისი გვარის მატარებელს, ,,გამტარს” ეძახდა.
აქ საქმე გვაქვს მამის უარყოფის ფილოსოფიურ გაგებასთან და არა გენდერულ პრობლემასთან თანამედროვე გაგებით – გოგონას ხომ არა თავისი, არამედ მეუღლის გვარის, სხვა გვარის მატარებელი შვილები უნდა გაეზარდა.
მაგრამ დავუბრუნდეთ ლოცვებს შვილიერებისთვის – ჩვენს მიერ ხსენებულ სალოცავებში ცოლ–ქმარი ერთად მიდიოდა და თან მიჰქონდა საწირი, ეს იყო მათი სიგრძის სანთლები, ვერცხლის ძაფი, საკმეველი, ვერცხლის ფული და მინიატურული ვერცხლის აკვანი – ონწე, სარწეველა.
განსაკუთრებული ადგილი ეჭირა ვერცხლის რომბისებრ ფირფიტას, რომელიც არა მხოლოდ ჩვენში, არამედ მთელ ქრისტიანულ (და არა მხოლოდ) სამყაროში ქალურსა და მამაკაცურ საწყისს უკავშირდებოდა ( დააკვირდით რომბს , რომელსაც ქმნის სივრცე ქრისტესა და მარიამ მაგდალინელს შორის და ვინჩის ,,საიდუმლო სერობაში”) და ამავე დროს მთვარისთვის სავედრებლის მიტანის ,,ინსტრუმენტი” იყო ( რომბის ფლური ყველა სხვა ფორმის ფირფიტაზე მკაფიო ხმას გამოსცემდა ქარის შეხებისას)
ადრე მოხვეწე, ხოლო მოგვიანებით მნათე დააჩოქებდა ან ხატის ქვეშ დააწვენდა მათ (ამას ხატიშ ათონჯირაფა ერქვა), ზოგჯერ წყვილი იქვე ათევდა ღამეს და უფრო მეტიც, როცა ღამე დგებოდა, წყვილი ასრულებდა სქესობრივი აქტის იმიტაციას.
ეს უკანასკნელი უკავშირდებოდა ნაყოფიერების ღმერთზე შესახელებულ მისტერიებს. სხვათაშორის, ასეთივე რიტუალი სრულდებოდა გაზაფხულზე, პირველი ხნულის გავლების დღეს, იქაც წყვილი პირველივე გავლებულ ხნულში წვებოდა და სიმბოლურად, პირობითად ასრულებდა სქესობრივ აქტს, იმიტირებულ აქტს, რაც მიწის ნაყოფიერების, უხვმოსავლიანობის სავედრებელი ობას უმნიშვნელოვანესი ნაწილი იყო.
ილორში შვილიერებისთვის სალოცავად მოსული უშვილო წყვილი ასე ლოცულობდა: ჩქიმ სქი დო კვეთი ვეშამიოთა, ჩქიმ ორდალო ქომუჩი (ჩემი ძე და კვეთი არ მომისპო, გასაზრდელად მომეციო).
ზემოთ ჩვენ ვახსენეთ ვერცხლის მინიატურული აკვანი, რომელიც საწირის უცილობელი ნაწილი იყო, მაგრამ თავად სალოცავშიც მლოცველებს ნატურალური ზომის ვერცხლის აკვანი ხვდებოდათ. თუ ლოცვის შემდეგ აკვანი თავისით შეირხეოდა, ეს იყო ნიშანი იმისა, რომ ღმერთმა შეისმინა მოხვეწეთა ვედრება, ხოლო თუ არა, უშვილო წყვილს აღარაფერი დარჩენოდა ლოცვისა და მომავლის იმედის გარდა.
ცალკე ციკლი იყო ლოცვა ღვთისგან უკვე ნაჩუქარი შვილებისთვის, მაგრამ ამას ჩვენ სხვა დროს დავუბრუნდებით, ახლა კი ეს ბლოგი მიიღეთ როგორც ჩვენი შესაწევარი თქვენი ლოცვებისთვის, მომავალო დედებო და მამებო.