შობა – ახალი წლის მსგეფსი თავის თავში უპირობოდ ინახავს მზიანი ღამისა და თეთრი დღის (ჩედღაშ), დღებედნიერის (დღაბედინერის), დღესასწაულის (დღახუს) შეგრძნებას თუ მოლოდინს.
ეს შვიდეული მოიცავს საშობაო– საახალწლო მისტერიების მთელ კასკადს, რომლის ცენტრში დგას მზე, როგორც ჰიპოსტასი ყველგანმყოფი და ყველასთან მყოფი ღმერთისა, რომელიც ქიანაშ გორჩქინუ და დამარგებუა – სამყაროს შემქმნელი და დამმაგრებელი.
ჩიჩილაკიც (ქუჩუჩი) სხვა არაფერია, თუ არა, პატარა მზე თითოეულ ოჯახში, და ბევრ სხვა უძველეს ამბავთან ერთად ინახავს ხსოვნას საკრალურ ხეებზე, რომელთა ნაყოფითა და შტოებით არის დამშვენებული, იქნება ეს ვაშლი და ბროწეული, სურო თუ თხილი, კრიკინა თუ უსურვაზი. მეკვლეობასა და აგუნას გადაძახილზე რომ არაფერი ვთქვათ, საახალწლო მისტერიებში ბევრია სხვა სიმბოლური ატრიბუტიკა და თეატრალიზებული ქმედებაც, რომელთაგან ზოგი მხოლოდ ეთნოგრაფთა ჩანაწერებსა და ღრმად მოხუცი ადამიანების მეხსიერებაში შემორჩა.
მათ შორისაა ხეცება, ხაციცობა, – ოჯახის უფროსის, მფერხავის, მეკვლის – მაკუჩხურის პირველი ხემსი. იგი სადაგი დღეების ,,საკაკალოსგან’’ – ადრიანი საუზმისაგან განსხვავდებოდა იმით, რომ რიტუალური ხასიათი ჰქონდა და სახელდობრ ახალი წლის დილას, აგოთანას, განთიადის დასაწყისს, ოდნავ გათენებულზე სრულდებოდა. ეს ლოცვა ახალშობილ მზეს – სულისა და ხორცისთვის პურისმომცემ ღმერთს ეძღვნებოდა. ამ რიტუალს, როგორც აღვნიშნეთ, ასრულებდა ოჯახის მამა, ოჯახის უფროსი, რომელიც ახალი წლის წინა ღამეს მარანში წვებოდა, რომ აქ, მზის საუფლოში, მზისთ სავსე ოხვამერ ლაგვანებთან – სალოცავ ქვევრებთან შეხვედროდა განთიადს. აქ გატეხავდა იგი ბასილაშ, ბასლაშ კვარს ( ბასილის რიტუალურ კვერს, რომელიც ღორის ქონჩაჭრილი, წვერიანი კაცის ფორმის კვერი იყო), აქ დალევდა ზედაშეს, (ნეს, ჟინ მუნნაღელს), აქ იგემებდა მოხარშულ კვერცხს , მზისა და სიცოცხლის სიმბოლოს, რომ სისხლში შესული მზითა და საახალწლო განწყობით გასულიყო გარეთ თავისი ოჯახისა და ეზო–კარის დასალოცად.
მზისთვის ლოცვის დასრულების შემდეგ ოჯახის უფროსი მზესთან დაკავშირებული ატრიბუტიკით – საახალწლო – სამეკვლეო – საფერხო ხონჩით შემოივლიდა ეზო–კარს. მეკვლეს ხონჩაზე დიდი ჯამით ედგა ღომისა და სხვა თავთავიანთა მარცვლები (ჩხვერი, ქუმუ), რომელთაც გზადაგზა ისე აბნევდა გარშემო, როგორც მთესველი კვალში. ამას უკავშირდება ჩვენი გასაოცარი რიტუალური სიმღერა ,,ერეხელი – მერეხელი’’, რომლის სიტყვიერ დანაშრევებში ხშირად გვესმის ჩხვერი, ქუმუ, ქუერი, როგორც ხვავრიელობის, ბარაქის სიმბოლო.
მარცვლეული ასევე მთავარი ატრიბუტია ,,ქოთომიშ კუჩხა’’– ქათმის ფერხვაში. ქათმის ფერხვისთვის ფერხობა დილას აცხობდნენ ქათმის ფორმის კვერებს ( ქოთომიშ კვარი), რომლებსაც ქათმის ფრთით აჭრელებდნენ და იტყოდნენ: ბრუიაშე, ჩელაია, ჩეთ მომირხიალე, თიშ ათას ჩქიმი თის, ართი მეძებელიშ თის.
შემდეგ სახლის ჭერში აისროდნენ მცენარე ღომის ფქვილისგან მოზელილი ცომის პატარა გუნდებს (ღომის დიდი მოსავალი იქნებაო), იქიდან ჩამოცვენილ ნამცეცებს დაითვლიდნენ და მათი რაოდენობის მიხედვით განსაზღვრავდნენ, რამდენი წიწილის მოყვანის, დასმის (დოხუნაფაშ) მოლოდინი უნდა ჰქონოდათ. ღომის მარცვლის ფანტვისას იმეორებდნენ ლოცვას ქათმის მომრავლებისთვის. სანამ ოჯახის მამა მარცვალს ფანტავდა, ოჯახის დიასახლისი სამჯერ შემოუვლიდა სახლს და კრუხივით კრუხუნებდა, ხოლო ბავშვები უკან მისდევდნენ და წიწილებივით წიოდნენ ( წიუ–წიუ–წიუ! წიუ – წიუ – წიუ! )
იმავე დღეს მეკვლე სამჯერ ჩაყოფდა ფეტვის ან ღომის მარცვლით სავსე მუჭს წყლიან ჯამში და ყურადღებით დახედავდა– თუ მუჭაში წყალი გაატანდა და მარცვალს დაასველებდა, წელიწადი ავდრიანი ქნებოდა, თუ მშრალი – დარიანი, მზიანი.
ქათმის მფერხავი მამასთან ერთად ან მამის ნაცვლად ოჯახის სხვა წევრიც შეიძლება ყოფილიყო . მისი მისია იყო მთელი დღე ფეხი არ გაედგა სახლიდან, რადგან ეზოდან გასვლის შემთხვევაში ქათმებიც გარე–გარე დაიწყებდნენ სიარულს და მელას ან ტურას საკბილო გახდებოდნენ. სხვათა შორის ჩიჩილაკსაც, რომელსაც ნათლის ღების წინა დღემდე ედგათ შინ, ამავე მიზეზით წვავდნენ ღობის გადაღმა, ქათმების სახლში გასაჩერებლად.
მარცვლეული, დაფქულიცა და დაუფქველიც, უცილობლად მონაწილეობდა ტყაპობის რიტუალში. ტყაპობაც ახალი წლის ღამეს იმართებოდა. სოფლის ქალ–ვაჟები მიუვარდებოდნენ ერთმანეთს სახლში და ცდილობდნენ ცომით მოეთხუპნათ მასპინძელი, იყო დიდი წიოკი და სიცილ – ხარხარი. ვინც შეძლებდა თავის დაცვას და მოთხუპნას გადარჩებოდა, იმ წელს პირნათელი და ბედნიერი იქნებოდა .
ახალი წლის დღეს უფრო ზუსტად შუადღისას, ოჯახის უფროსი მამაკაცი და დედაკაცი კერიის თავანზე ( ლუხარზე)გადაამტვრევდნენ ბასილას კვერს სიტყვებით ,,ბაღუ ეფშა, მარან ეფშა!’. თუ უფრო დიდი ნატეხი მამაკაცს შერჩებოდა ხელში, ღვინო იქნებოდა მეტი, თუ ქალს – სიმინდის მოსავალი.
ამავე რიტუალს, ოღონდ თხილის წკნელებით ქალ –ვაჟებიც იმეორებდნენ. კერაზე გარდი–გარდმო გადებდნენ თხილის წკნელებს და დაელოდებოდნენ, როდის გადაწვავდა მას ცეცხლი ორ ნაწილად. შემდეგ თავ–თავიანთ ნახევრებს ხელს დაავლებდნენ, კარში გაიქცეოდნენ, რაც შეიძლება, შორს მოისროდნენ და უკანვე გამოიქცეოდნენ. თუ ქალი შეასწრებდა შინ, აბრეშუმი იქნებოდა ბევრი, თუ ვაჟი – ჭირნახული.
ახალი წლის დილას ან წინა დღეს დაამტვრევდნენ ამა თუ იმ ადამიანზე შესახელებულ კაკალს. თუ ლებანი ჭიანი აღმოჩნდებოდა– ცუდის ნიშანი იყო, თუ საღი – დამდეგი წელი ბედნიერებას უქადდა მას, ვის სახელზეც დაამტვრიეს. კაკლის ლებნის მდგომარეობის მიხედვით მოინიშნავდნენ იმასაც, დარი ძლევდა თუ ავდარი ერთმანეთს
წყარო: ალიო ქობალია, ,,მეგრული ლექსიკონი''
გამომცემლობა ,,არტანუჯი", 2010 წ.